Różanystok, to jedno z najstarszych miejsc kultu maryjnego w Archidiecezji Białostockiej, czyli na terenie dawnej Archidiecezji Wileńskiej. Jego początki sięgają siedemnastego wieku. W 1652 roku, Szczęsny i Eufrozyna Tyszkiewiczowie przywieźli do swojej posiadłości w Krzywym Stoku, namalowany w Grodnie obraz Matki Bożej.
Szczególne znaczenie miało wydarzenie z 21 listopada 1658 roku, kiedy to wierni zgromadzeni przed wizerunkiem Matki Bożej byli świadkami samoistnego zapalenia lampy znajdującej się przed obrazem. Według opisu dominikanina ojca Gabriela Jurkowskiego to zdarzenie powtórzyło się jeszcze 29 listopada i 3 grudnia 1658 roku. Ponadto przy przenosinach obrazu z sypialni Tyszkiewiczów do innego pokoju miało miejsce inne niezwykłe zdarzenie. Od obrazu rozeszła się woń świeżych kwiatów, a suche wianki, które go zdobiły nabrały świeżości. Od tego czasu przed obrazem Matki Bożej gromadziło się coraz więcej ludzi, którzy zaświadczali o wielu łaskach wyproszonych przez Jej wstawiennictwo. Wiadomość o tym dotarła do biskupa wileńskiego Jerzego Białłozora, który 11 maja 1662 roku wyznaczył specjalną komisję do zbadania tego stanu rzeczy. 21 listopada 1662 roku dokonano benedykcji, czyli poświęcenia obrazu. Kolejny biskup wileński, Aleksander Sapieha dokumentem z dnia 20 czerwca 1668 roku, zatwierdził kult Matki Bożej Różanostockiej.
W początkach lat siedemdziesiątych XVII wieku został założony w Różanymstoku klasztor dominikanów, którzy stali się kustoszami obrazu Matki Bożej Różanostockiej i szerzyli Jej kult, a także otaczali opieką duszpasterską licznie przybywających na to miejsce wiernych. W 1759 roku rozpoczęto budowę okazałego kościoła na wzór świątyni jezuickiej w Grodnie. Konsekracji kościoła w 1785 roku dokonał biskup sufragan wileński Tomasz Ignacy Zienkowicz. W czasie tej uroczystości obraz Matki Bożej Różanostockiej umieszczono w głównym ołtarzu nowej świątyni. W 1811 roku utworzono w Różanymstoku parafię rzymskokatolicką a posługę duszpasterską powierzono dominikanom, którzy byli tu do 1846 roku.
W 1866 r. nastąpiła kasata parafii i zabranie kościoła na cerkiew. Chociaż łaskami słynący wizerunek Matki Bożej Różanostockiej został zdjęty z głównego ołtarza i zawieszony na jednym z ołtarzy bocznych, to wciąż przed obliczem Różanostockiej Pani gromadziło się wielu wiernych.
Wybuch pierwszej wojny światowej przerwał działalność prawosławnych a 14 sierpnia 1915 roku mniszki prawosławne uciekając z Różanegostoku przed zbliżającymi się wojskami niemieckimi wywiozły słynący łaskami obraz Matki Bożej. Od tego czasu pierwszy obraz Matki Bożej Różanostockiej już nigdy nie powrócił na swoje miejsce.
W 1918 roku, po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, kościół wraca do katolików i 28 listopada 1918 roku zostaje reaktywowana parafia pod wezwaniem Ofiarowania NMP w Różanymstoku, a jej pierwszym proboszczem zostaje ksiądz Witold Sarosiek. W 1919 roku, biskup wileński Jerzy Matulewicz przekazał kościół i parafię Zgromadzeniu Salezjańskiemu. Rozpoczęto starania o odzyskanie obrazu Matki Bożej, gdyż Jej kult w Różanymstoku wciąż był żywy. Kiedy odzyskanie obrazu okazało się niemożliwe, wówczas namalowano nowy obraz Matki Bożej Różanostockiej. Został on wprowadzony do świątyni 8 września 1929 roku, w święto Narodzenia Najświętszej Maryi Panny. Uroczystości tej przewodniczył biskup wileński Romuald Jałbrzykowski. Wcześniej obraz został poświęcony w Rzymie przez papieża Piusa XI.
Bardzo ważnym wydarzeniem w dziejach kultu Matki Bożej Różanostockiej była uroczysta koronacja słynącego łaskami wizerunku. Pozwolenia na koronację udzielił papież Jan Paweł I dokumentem z 20 września 1978 roku.
Koronację poprzedziły przygotowania nie tylko w parafii, ale i w całej archidiecezji, w co bardzo się angażował administrator archidiecezji w Białymstoku biskup Edward Kisiel. Uroczysta koronacja miała miejsce w dniu 28 czerwca 1981 roku, a dokonał jej kardynał Franciszek Macharski z Krakowa razem z arcybiskupem wrocławskim Henrykiem Gulbinowiczem i administratorem białostockim biskupem Edwardem Kisielem. Uroczystości koronacyjne zgromadziły olbrzymie rzesze wiernych. Brało w nich udział kilkunastu biskupów i bardzo wielu kapłanów. Na te uroczystości przybyła piesza pielgrzymka z Białegostoku. Odtąd co roku, w rocznicę koronacji, w pieszej pielgrzymce przybywają pielgrzymi z całej Archidiecezji Białostockiej.
30 czerwca 1987 roku, papież Jan Paweł II, na prośbę biskupa Edwarda Kisiela podniósł kościół do godności bazyliki mniejszej.
Ojciec Święty Jan Paweł II w liście z okazji koronacji obrazu Matki Bożej Różanostockiej napisał następujące słowa: Jakże nie myśleć ze wzruszeniem o tym, że historia tego Sanktuarium odbija poniekąd historię całej naszej Ojczyzny, jej los, jej klęski, upadki, jej zmagania, zwycięstwo i chwałę. Było to i jest miejsce, w którym Matka Boża chciała w szczególny sposób zaznaczyć swoją obecność i miłość wobec wiernego ludu, a lud zrozumiał ten Jej zamiar i odpowiedział swoją obecnością i gotowością przyjęcia i pełnienia woli Jej Syna i wydeptywał szerokie ścieżki do Niej. Sanktuarium Różanostockie stało się więc miejscem szczególnego spotkania w Matce Ludu Bożego z jego Bogiem.
Historia Sanktuarium Matki Bożej Różanostockiej i Jej kult jest żywy na tym miejscu od czterech wieków. Co więcej promieniuje na całą Archidiecezję Białostocką, a także sięga daleko poza jej obszar. Każdego roku przed wizerunek Matki Bożej Różanostockiej przybywają tysiące pielgrzymów, aby powierzać Jej najważniejsze sprawy i intencje swojego życia. Wielu z nich doświadcza szczególnych łask, czemu dają świadectwo. Maryja Różanostocka nazywana jest Matką Powołań, gdyż pod Jej macierzyńskim płaszczem ukształtowało się wielu kapłanów i osób życia konsekrowanego. Jest przede wszystkim Matką, czego szczególnie doświadczają młodzi ludzie, wychowankowie salezjańskich dzieł wychowawczych, które działają w Różanymstoku w różnej formie od stu lat.
