Zdjęcie zniszczonej synagogi. Główna synagoga została zbudowana z funduszy zebranych przez rabina Menachema Mendla. Był to duży, ceglany, jednopiętrowy budynek kryty dwuspadowym dachem. Cecha charakterystyczna - półokrągłe okna w głównej sali modlitewnej. Przedsionek z czterema mniejszymi oknami mieścił wejście dla kobiet na galerię na piętrze.Synagogę oddano wiernym w 1874 r. dąbrowscy Żydzi korzystali z niej wyłącznie w soboty i ważne święta. Zdewastowana przez Niemców w 1941 r., po wojnie rozebrana. Źródło: "Bóżnice Białostocczyzny" T. Wiśniewski.
Dąbrowa Białostocka w dużej mierze rozwijała się dzięki trudniącym się handlem (ale nie tylko) Żydom. Było ich na Podlasiu znacznie więcej niż w pozostałych regionach kraju. Pierwsze wzmianki o Żydach mieszkających w Dąbrowie pochodzą z początku XVIII wieku. Istniała już wtedy w miasteczku gmina wyznaniowa żydowska, podlegająca gminie w Grodnie.
W roku 1806 r. Żydzi stanowili ponad połowę mieszkańców Dąbrowy, a osiemdziesiąt lat później – aż 85%. Wyznawcy religii mojżeszowej koncentrowali się wokół rynku. Kwitło przy nim życie gospodarcze, religijne i kulturalne. Gospodarstwa żydowskie stanowiły większość w rejonie głównych ulic miasta: placu Kościuszki, ul. Szkolnej oraz ul. Kamieńskiej i ul. 3 Maja. Wybudowano w Dąbrowie dwie murowane bóżnice, a także kilka domów modlitwy. W 1874 r. powstała nad rzeką murowana synagoga, która uległa zniszczeniu podczas II wojny światowej. Na północ od rynku, przy brzegu rzeki, znajdowała się łaźnia rytualna.
W 1921 r. w gminie Dąbrowa Białostocka mieszkało 1218 Żydów na nieco ponad 3 tysiące mieszkańców. Jednak stanowili oni 90% populacji samego miasta. Tuż przed drugą wojną światową mieszkało tu nieco mniej niż 1200 Żydów.
We wrześniu 1939 r. Niemcy okupowali miasto jedynie przez niecałe dwa tygodnie, ostatecznie ustępując innemu okupantowi – Armii Czerwonej. Po raz wtóry pojawili się pod koniec czerwca 1941 roku. Już w pierwszych dniach, oskarżyli Żydów o zamordowanie niemieckiego oficera i podłożyli ogień pod miasto. Wielu Żydów zginęło w pożarze, część uciekla do okolicznych miejscowości – Nowego Dworu, Sokółki, Suchowoli. Po tygodniu ok. 300–600 z nich wróciło do rodzinnego miasteczka. Na początku lipca Niemcy zamordowali 27 młodych mężczyzn, których rzekomo zabrali na prace przymusowe.
Getto zostało utworzone najprawdopodobniej we wrześniu 1941 roku. Wielu Żydów zmuszonych było zamieszkać w piwnicach spalonych uprzednio domów. Zimą Niemcy zamknęli getto, zmniejszając jego obszar do dwóch budynków, które nadawały się do zamieszkania. Uwięzieni byli zatrudniani do prac przymusowych, głównie przy poszerzaniu drogi z Sokółki do Janowa Podlaskiego. Likwidacja getta nastąpila 2 listopada 1942 roku. Pozostałych przy życiu Żydów zmuszono do marszu do obozu przejściowego w Kiełbasinie (28 kilometrów od Dąbrowy). Tych, którzy nie wytrzymywali tempa, rozstrzeliwano. Następnie Żydzi dąbrowieccy zostali wywiezieni do obozu zagłady w Treblince. Przeżyła tylko jedna osoba – Sonia Grabińska-Lewkowicz – zatrudniona w pralni obozowej do prania i prasowania mundurów ukraińskich strażników. Jest ona też jedyną kobietą, która przeżyła zbrojny zryw, jaki miał miejsce w Treblince w sierpniu 1943 roku.
Źródło: https://sztetl.org.pl/pl
